Takich polichromii nie ma w żadnym kościele na Podkarpaciu. Wyjątkowe odkrycie w Odrzykoniu

Parafialny Kościół w Odrzykoniu pod wezwaniem Św. Katarzyny wzniesiony został najprawdopodobniej w 1873 roku, obok drewnianej świątyni, która została później rozebrana. W bazylikowym wnętrzu jest wiele cennych dzieł sztuki, między innymi z końca XV i XVIII wieku. Wśród nich są: kamienna gotycka chrzcielnica z końca XV wieku, drewniane późnobarokowe antependium z płaskorzeźbą Ostatniej Wieczerzy (datowane na 1700 rok), dzwon kościelny wykonany w 1507 roku przez ludwisarza Macieja z Krosna.

Pierwsze polichromie, wykonane tuż po wybudowaniu neogotyckiej świątyni, zostały częściowo przykryte w 1902 roku przez Tadeusza Popiela, krakowskiego malarza, który jest współautorem kilku panoram, m.in. Panoramy Racławickiej. Artysta wykonał nowe dywanowe malowidła o motywach secesyjnych, częściowo pozostawiając oryginalne partie dekoracji (m.in. sceny Św. Wojciech i Stanisław oraz Św. Cyryl i Metody).

W latach 70-tych ubiegłego wieku powstała kolejna polichromia. Jej autorem był artysta plastyk Zygmunt Wiglusz.

Najstarsze polichromie zostały odkryte dzięki pracom konserwatorsko-restauratorskim prowadzonym od kilku lat.

- Przy polichromiach pierwsze odkrywki były robione w 2013 roku. Dzięki nim mieliśmy wiedzę, że jest tam coś ciekawego i wartościowego - mówi Justyna Uliasz, starszy inspektor ochrony zabytków w krośnieńskiej delegaturze Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.

W tym roku parafia otrzymała 50 tysięcy złotych dofinansowania od wojewódzkiego konserwatora zabytków. Dlatego mogły rozpocząć się prace przy polichromiach.

- Nie mogliśmy sobie wyobrazić, że coś takiego spotkamy, bo estetyka odsłoniętych malowideł jest unikatowa w skali naszego województwa. Możemy ją porównywać jedynie do kościoła Mariackiego, czy kościoła franciszkanów w Krakowie - podkreśla Justyna Uliasz.

Wojewódzki Konserwator Zabytków informuje, że na monumentalne malowidła składają się ornamentalne partie o motywach roślinnych i geometrycznych, płaszczyzny boniowań i ugwieżdżonego błękitu nieba oraz figuralne przedstawienia. Dekoracje te wyróżniają się ponadto nad wyraz bogatym zestawem barwnym.

Prace przy odsłanianiu pierwotnej polichromii kościoła trwają. - To żmudny proces, bo warstwy po zmiękczeniu usuwane są skalpelami - tłumaczy Justyna Uliasz.

Kto jest autorem najstarszej polichromii? - Na tym etapie nie ma takiej wiedzy - odpowiada Justyna Uliasz. - Liczymy, że może przy przedstawieniach figuralnych odnajdzie się sygnatura.

Świątynia została wybudowana przez majstra ze Słowacji – Jana Klvoszka z Bardejowa. - Można na tym etapie domniemywać, że to on przywiózł malarzy - mówi Justyna Uliasz.

Ustaleniem artysty malarza, który wykonał polichromie, zajmuje się też wykonawca prac konserwatorskich. - W odrzykońskiej parafii nie ma żadnych kronik z tego czasu, kwerenda prowadzona jest w Muzeum Diecezjalnym w Przemyślu - mówi Justyna Uliasz.

Po zakończonych pracach najstarsza polichromia będzie eksponowana na ścianach kościoła. - W partii sklepienia wraz z żebrami, do ekspozycji przeznaczono dekoracje Tadeusza Popiela - informuje Wojewódzki Konserwator Zabytków.

Spektakularność odkrycia potwierdza Sandra Benedyk-Dyl, która w Odrzykoniu kieruje pracami dziesięcioosobowego zespołu konserwatorów zabytków.

- To jedno z ciekawszych odkryć i jedno z bardziej interesujących w Polsce - podkreśla. - Polichromia prezentuje nie tylko dużą wartość historyczną ale też estetyczną. Przepięknie malowane są dekoracje, światłocieniowe detale - wylicza.

Opisuje, że charakter pierwotnej polichromii nawiązuje silnie do tradycji rycerskich. - Widać to w detalach, a także w ościeżach okien absydy, gdzie widnieją postaci świętych wplecione w przepiękną wić roślinną. Wygląda to rewelacyjnie - mówi.

Potwierdza, że brana jest pod uwagę wersja, że polichromie wykonali artyści ze Słowacji.

- Ale z profesorem Łopatkiewiczem bardziej skłaniamy się do warsztatów krakowskich - mówi Sandra Benedyk-Dyl.

Tłumaczy, że autorem obrazu w ołtarzu głównym jest Władysław Łuszczkiewicz, artysta-malarz, pedagog szkół krakowskich, uczony, muzeolog i konserwator zabytków.

- Może nie był głównym wykonawcą polichromii, ale mógł ją projektować - przypuszcza.

Dodaje, że projektantem bryły kościoła jest współpracujący z nim Sławomir Odrzywolski.

- Kolorystyka ołtarza głównego, który również poddawany jest konserwacji, jest bardzo spójna z kolorystyką lamperii w polichromii ściennej. Projekt wnętrza kościoła, kolorystyczny i formalny, zakładał spójność ołtarza z polichromią - mówi Sandra Benedyk-Dyl.

Konserwatorzy podkreślają, że XIX-wieczna polichromia, malowana w stylu neogotyckim, jest bardzo dobrze zachowana. Jej odkrywanie zajmie im jeszcze około dwa miesiące. Kolejne 2-3 lata konserwacja.

- Dotychczas udało się pozyskać fundusze dzięki pomocy Pana Posła Piotra Babinetza oraz Pani Radnej Sejmiku Wojewódzkiego Joannie Bril, za co im serdecznie dziękuję. Cieszę się, że udało się odkryć unikatową polichromię, jednak wiem, że będą potrzebne fundusze na kolejne lata prac. Dlatego apeluję o pomoc w zbiórce finansów, tak aby sponsorzy mogli wesprzeć dalsze prace konserwatorskie naszego kościoła - apeluje ks. Krzysztof Pietrasz - proboszcz parafii w Odrzykoniu. 

- Zdając sobie sprawę, jak ważne zabytki mamy na naszych terenach, czuję się w obowiązku wspierania takich "perełek" jak ta unikatowa polichromia w odrzykońskim kościele. Moja współpraca z Księdzem Proboszczem Parafii Odrzykoń oraz Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Rzeszowie pokazuje za stosowne wspieranie tego niepowtarzającego się zabytku. Pragnę zaznaczyć, że wspieram także swoją Parafię w Jedliczu, gdzie również są wykonywane etapowo bardzo ważne i znaczące prace zabytkowe w Kościele, a mianowicie remont dachu. - mówi dr inż. Joanna Bril - Radna Sejmiku Województwa Podkarpackiego. 

Autor: tom
Zdjęcia: T. Błoński WUOZ Przemyśl