Smog w Polsce - truciciel płuc i budżetu

Smog, choć nie jest nowym zjawiskiem, z roku na rok coraz silniej daje się we znaki mieszkańcom Polski, zwłaszcza zimą. W uproszczeniu to chmura zanieczyszczeń zawierająca pyły i gazy, które mają szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi, środowisko oraz klimat.

Smog – co to takiego?

Czym jest smog? To zjawisko powstające głównie w wyniku działalności człowieka. W Polsce wyróżniamy dwa główne rodzaje smogu:

- Smog typu londyńskiego (tzw. kwaśny), który dominuje w zimie, kiedy to palenie w piecach i kotłach, zwłaszcza węglem, emituje duże ilości zanieczyszczeń do atmosfery.

- Smog fotochemiczny (tzw. typu Los Angeles), który występuje częściej latem, w wyniku reakcji chemicznych między zanieczyszczeniami przy dużym nasłonecznieniu.

W obu przypadkach główne źródła zanieczyszczeń to transport, przemysł, a przede wszystkim tzw. niska emisja, czyli zanieczyszczenia pochodzące z domowych pieców (np. kopciuchów).

Pyły zawieszone PM10 i PM2.5, główne składniki smogu

Wiadomo czym jest smog, ale warto jeszcze wiedzieć, że jednymi z najbardziej niebezpiecznych składników smogu są drobne pyły zawieszone – PM10 i PM2.5. Wielkość tych cząstek jest wyrażana w mikrometrach (µm), a ich szkodliwość polega na zdolności do wnikania głęboko w układ oddechowy, a nawet do krwiobiegu.

PM2.5 jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ jest tak drobny, że może docierać do płuc i serca, prowadząc do poważnych problemów zdrowotnych.

Jakość powietrza w Polsce – gdzie jest najgorzej?

Polska niestety regularnie znajduje się w czołówce krajów Europy z największym poziomem zanieczyszczeń powietrza. Według danych z Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) najbardziej zanieczyszczonymi regionami są Małopolska, Śląsk oraz Dolny Śląsk. W czołówkach zestawień pojawia się Nowa Ruda.

 Problemem jest także obecność benzo(a)pirenu, który powstaje przy spalaniu węgla i drewna – jego stężenie w polskim powietrzu jest wielokrotnie wyższe niż normy unijne.

Skutki zdrowotne smogu

Smog jest niewidzialnym wrogiem, którego wpływ na zdrowie jest niestety bardzo dotkliwy. Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza może prowadzić do chorób układu oddechowego (astmy, przewlekłego zapalenia oskrzeli), chorób serca, a także zwiększać ryzyko udarów i przedwczesnej śmierci. Szczególnie zagrożone są dzieci, osoby starsze oraz te z chorobami przewlekłymi.

Szacuje się, że w Polsce smog przyczynia się do przedwczesnej śmierci kilkudziesięciu tysięcy osób rocznie.

Smog negatywnie wpływa także na zdrowie psychiczne. Wykazano, że osoby narażone na wysoki poziom zanieczyszczeń powietrza częściej cierpią na depresję, lęki oraz zaburzenia nastroju. Zanieczyszczone powietrze wpływa również na obniżenie jakości życia, przyczyniając się do szybszego zmęczenia, problemów z koncentracją oraz bólu głowy

Jak monitoruje się jakość powietrza?

Jakość powietrza w Polsce jest monitorowana przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska za pomocą licznych stacji pomiarowych rozlokowanych po całym kraju. Wskaźniki jakości powietrza, takie jak Indeks Jakości Powietrza, pozwalają w czasie rzeczywistym śledzić poziom zanieczyszczeń i wydawać alerty smogowe, szczególnie przydatne w okresach zimowych.

W Polsce, ze względu na wysoki poziom zanieczyszczeń, przyjęto także system alertów smogowych, w ramach których ogłaszane są komunikaty, gdy poziomy zanieczyszczeń znacząco przekraczają normy. Alarm smogowy ogłasza się m.in. przy stężeniu PM10 powyżej 300 µg/m³, a to sygnał dla mieszkańców, aby unikać wychodzenia na zewnątrz, zwłaszcza osoby szczególnie narażone na skutki smogu.

Jakie mamy normy jakości powietrza?

 Unia Europejska i Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustalają normy dotyczące stężeń pyłów zawieszonych, które kraje członkowskie powinny przestrzegać. Dla pyłu PM10 średnia dobowa norma wynosi 45 µg/m³, a dla PM2.5 – 15 µg/m³.

W Polsce niestety te normy często są przekraczane, zwłaszcza zimą. Choć poziom zanieczyszczeń powoli spada, droga do osiągnięcia unijnych standardów jest jeszcze długa.

Działania antysmogowe – walka o czyste powietrze

Polska podejmuje różne działania, aby ograniczyć zanieczyszczenia i poprawić jakość powietrza. Jednym z kluczowych elementów tej strategii jest program Czyste Powietrze, który oferuje wsparcie finansowe na wymianę starych pieców (tzw. „kopciuchów”) oraz termomodernizację budynków. W wielu województwach obowiązują również uchwały antysmogowe, określające normy dotyczące jakości paliw i urządzeń grzewczych.

Ważnym krokiem jest także redukcja emisji z transportu, a szczególnie zanieczyszczeń generowanych przez samochody, które odpowiadają za wysokie poziomy dwutlenku azotu i innych gazów szkodliwych.

Jak chronić się przed smogiem?

W okresach wysokiego stężenia smogu warto stosować kilka prostych zasad:

- Unikać przebywania na zewnątrz w czasie alarmów smogowych, zwłaszcza aktywności fizycznych (spacery, bieganie, jazda rowerem);

- Korzystać z masek antysmogowych – zwłaszcza w dużych miastach i przy wysokich poziomach zanieczyszczeń.

- Sprawdzać codziennie indeks jakości powietrza i planować aktywność na świeżym powietrzu w dni o niższym poziomie zanieczyszczeń.

- Używać oczyszczacza powietrza – wyposażone w filtry HEPA oraz filtry węglowe zatrzymują niebezpieczne dla zdrowia zanieczyszczenia w tym smog oraz alergeny.